توصیه‌های طب سنتی برای فصل‌های مختلف سال
در این گزارش از همشهری آنلاین با نگاهی به آموزه‌های حکمای بزرگی چون بوعلی‌سینا و رازی، توصیه‌هایی برای مراقبت از سلامت در هر فصل سال را مرور می‌کنیم. این توصیه‌ها، به‌ویژه در روزگار امروز که فشارهای روانی، تغذیه صنعتی و سبک زندگی بی‌تحرک سلامت جامعه را تهدید می‌کند، می‌تواند راهکاری ساده و در عین حال مؤثر برای داشتن بدنی سالم‌تر و ذهنی آرام‌تر باشد.
بهار، فصل خروج مواد زائد از بدن
در طب سنتی، بهار فصل بیداری بدن و طغیان اخلاط است. زمستان، بدن را در حالت کم‌تحرکی و تجمع مواد نگه می‌دارد و با گرم‌شدن هوا، این مواد به جریان می‌افتند و نیاز به تخلیه پیدا می‌کنند. به همین دلیل، بسیاری از مردم در بهار دچار آلرژی، جوش‌های پوستی، بی‌قراری، خواب آلودگی یا حتی تپش قلب می‌شوند؛ نشانه‌هایی که ناشی از عدم دفع صحیح مواد زائد است.
برای پیشگیری از این حالات، طب سنتی توصیه می‌کند که از غذاهای سبک، تازه و زودهضم استفاده شود. آش‌هایی مانند آش آبغوره، آش جو، سوپ‌های سبک، سبزیجات برگ‌دار، شربت سکنجبین، عرق کاسنی و شاطره از بهترین انتخاب‌ها هستند. همچنین در صورت تشخیص پزشک طب سنتی، پاکسازی‌هایی مانند حجامت، فصد یا استفاده از مسهل‌های طبیعی می‌تواند مفید باشد. مصرف گوشت و غذاهای سنگین بهتر است محدود شود، زیرا در بهار هضم بدن ضعیف‌تر از پاییز و زمستان است.
بیشتر بخوانید: ۱۰ خاصیت شگفت‌انگیز هل در طب سنتی
تابستان، تعادل حرارت و کاهش خشکی
تابستان با طبع گرم و خشک، تأثیرات محسوسی بر بدن دارد. افزایش حرارت هوا منجر به تعریق زیاد، کم‌آبی بدن، کاهش اشتها، افزایش تحریک‌پذیری روانی و بروز عوارضی مانند گرمازدگی، زودخُلقی و حتی کم‌خوابی می‌شود. در این شرایط، طب سنتی به تعدیل حرارت و مرطوب‌سازی بدن تأکید می‌کند.
نوشیدنی‌هایی مانند شربت خاکشیر، تخم شربتی، سکنجبین خیار، عرق بیدمشک و آب‌لیمو نقش بسیار مهمی در کاهش عطش و التهاب دارند. در تغذیه، خوراکی‌هایی مانند آلو بخارا، کاهو، خیار، هندوانه، زرشک و تمبر هندی توصیه می‌شود. غذاهایی با طبع گرم مانند گوشت گوسفند، بادمجان سرخ‌شده، فلفل و ادویه‌های تند بهتر است محدود شوند.
طب سنتی توصیه می‌کند از حمام داغ، فعالیت شدید در ظهر، خوابیدن زیر کولر یا باد مستقیم پرهیز شود، چرا که این عوامل موجب ضعف سیستم عصبی، خشکی پوست و اختلال در خلق‌وخو می‌شوند. خواب کافی و سبک‌خواری کلید تعادل در این فصل است.
پاییز، محافظت در برابر سردی و خشکی
پاییز، فصلی سرد و خشک است که آثار آن بیشتر از هر چیزی روی پوست، مفاصل، خواب و حتی روحیه انسان دیده می‌شود. با شروع بادهای خشک، بسیاری از افراد دچار خشکی پوست، درد مفاصل، یبوست، وسواس فکری، اضطراب یا افسردگی می‌شوند.
در این فصل باید مواد غذایی با طبع گرم و تر مصرف شوند. خوراکی‌هایی مانند سوپ عدس، خورش کدو، خوراک اسفناج، حلیم گرم، آش ماش و گوشت پرندگان توصیه می‌شود. خوردن بادام، گردو، خرما و انجیر (در حد اعتدال) نیز مفید است.
روغن‌مالی بدن با روغن بادام شیرین یا روغن بنفشه، به‌ویژه روی کف پا، پشت گوش و پیشانی قبل از خواب به آرامش و مرطوب‌سازی بدن کمک می‌کند. استفاده از بخور بابونه یا اسطوخودوس نیز راهی ساده برای مرطوب‌سازی مجاری تنفسی است.
همچنین طب سنتی هشدار می‌دهد که در پاییز از مصرف زیاد غذاهای سرد مانند ماست، دوغ، خیار، گوجه، شیر سرد، غذاهای مانده یا یخ‌زده پرهیز شود.
زمستان، تغذیه‌ی مقوی، اما متعادل
زمستان سرد و تر است. بدن برای مقابله با این سرما به انرژی و حرارت بیشتری نیاز دارد. اما نکته مهم آن است که افراط در خوردن غذاهای سنگین باعث افزایش بلغم و بروز سنگینی، خواب‌آلودگی، چاقی، ضعف هضم و حتی افسردگی می‌شود.
در این فصل، مصرف غذاهای گرم‌مزاج مانند آبگوشت، خورش قیمه با دارچین، عدسی، کله‌پاچه (با احتیاط)، آش‌های پرمغز، حلیم، شیرگرم با عسل و ارده با شیره مفید است. دمنوش‌هایی مانند چای زنجبیل، دارچین، آویشن، گل‌گاوزبان و هل نیز برای تقویت ایمنی بدن و کاهش احساس سرما توصیه می‌شود.
از پوشش مناسب، خواب کافی، اجتناب از حمام طولانی‌مدت، و پرهیز از خوردن میوه‌های سرد مانند هندوانه و کیوی در شب‌های سرد نباید غافل شد. همچنین انجام فعالیت‌های آرام مانند مطالعه، پیاده‌روی سبک در نور خورشید و پرهیز از بی‌تحرکی برای متعادل‌سازی بلغم توصیه می‌شود.
بیشتر بخوانید: این نسخه طب سنتی برای همه افراد مناسب نیست
اصول مشترک برای همه فصل‌ها
علاوه بر توصیه‌های فصلی، چند اصل کلیدی وجود دارد که طب سنتی برای تمام طول سال آن‌ها را ضروری می‌داند:
- رعایت اعتدال در غذا؛ نه کم‌خوری مفرط، نه پرخوری
- پرهیز از خوردن غذاهای سنگین در شب
- نوشیدن آب در فواصل غذا، نه بلافاصله بعد از آن
- بیداری صبحگاهی و خواب زودهنگام شب
- خشم و اضطراب مفرط به‌عنوان «سم خاموش» برای سلامت
همچنین شناخت مزاج شخصی (سرد، گرم، خشک یا تر) و تنظیم سبک زندگی بر اساس آن، مهم‌ترین اصل طب سنتی برای پیشگیری از بیماری‌هاست. چون بسیاری از توصیه‌ها، بسته به ویژگی‌های هر فرد، باید اختصاصی شوند.
بیشتر بخوانید: بهترین زمان خوابیدن و بیدار شدن از نظر طب سنتی
جمع‌بندی
طب سنتی به ما می‌آموزد که برای حفظ سلامت، باید همراه طبیعت باشیم، نه مقابل آن. اگر تغییرات فصلی را بشناسیم و سبک تغذیه، خواب، پوشش و رفتارمان را بر اساس آن تنظیم کنیم، بدن هم بهتر عمل می‌کند و ذهن نیز آرام‌تر خواهد بود.
این نگاه کهن، امروز بیش از همیشه کاربرد دارد؛ به‌ویژه در زندگی‌های شهری و پرتنش که نیاز به بازگشت به تعادل طبیعی بیشتر حس می‌شود. توصیه‌های ساده‌ای که در این مطلب خواندید، می‌توانند بدون هزینه زیاد، کیفیت زندگی شما را بهبود دهند و مسیر پیشگیری را هموار کنند.
